Toen ik een paar dagen voor de verkiezingen de stemwijzer invulde, kwam daar geen duidelijk advies uit. Drie partijen voldeden allemaal ongeveer. Toen ik de dertig stellingen langsliep, bleek ik het met iedere partij soms op een min of meer belangrijk punt echt oneens te zijn. Mijn eerste neiging was te verlangen naar een tweepartijenstelsel, zodat ik simpel en doorslaggevend genoeg bij één van deze twee uit zou komen. Maar bij nader inzien leek mij dit toch een slechte gedachte. Want als er maar twee partijen zijn dan verschuift een belangrijk deel van het politieke proces naar de binnenkamers van die partijen. En als het in mijn eigen ‘binnenkamer’ al onduidelijk genoeg is of ik het van harte met mijzelf eens kan zijn over dertig stellingen, hoe moet dat dan als ik vier jaar lang over honderden stellingen tot een eensgezind standpunt moet komen.

Dat is gewoonweg onmogelijk.

Bovendien gebeurt er binnenkamers van alles dat niet met het beste argument te maken heeft, van welke aard dat argument ook is. Soms heb ik honger en dan raffel ik het beoordelen van een werkstuk af. Dat is niet iets om trots op te zijn, maar het gebeurt. En soms heb ik een allergie die ik voor mijzelf niet voldoende begrijpelijk kan maken, of een voorkeur die ik wel snap, of denk goed te snappen. Zulke affectieve toestanden zijn moeilijk te beoordelen op hun argumentatieve kracht. Maar ze spelen natuurlijk wel mee. Of ik ben van iemand onder de indruk, of afhankelijk van zijn of haar instemming, of onzeker over zijn of haar intenties. Dat speelt binnenskamers allemaal mee, in mijn eigen ziel, om het zo eens te zeggen, net zo goed als in de fractiekamers van de verschillende politieke partijen.

Wat in die binnenkamers gebeurt, kan met een mooi Engels woord soul-searching genoemd worden. Dat gaat niet om het komen tot een besluit maar om het komen tot een mening.

Besluitvorming en meningsvorming zijn verschillende processen. Een besluit neem je op een bepaald moment. Met een besluit effectueer je iets, iets dat voortaan het geval is. Je neemt een wet aan of je verdeelt het geld. Belangrijke zaken in de politiek: besluiten.

Maar eigenlijk zijn de meningen veel belangrijker.

Die neem je echter niet, maar die formuleer je, die breng je onder woorden. Dat zijn langdurige, trage processen, processen die ook niet voorbij gaan, die niet op een bepaald moment voltooid zijn waarna je voortaan een mening hébt. Meningsvorming, soul searching, duurt een leven lang. En dat speelt zich natuurlijk ook niet alleen maar in jouw binnenkamer af, maar juist in de gesprekken die je voert, de boeken die je leest, de brieven of opstellen die je schrijft, en ook in de borrelpraat na een film, concert, of voetbalwedstrijd — en vervolgens ook weer in de bezinning die na zo’n avondje stappen hard nodig is, en in de goede gesprekken die daarop volgen.

Meningsvorming is een cruciaal en veronachtzaamd onderdeel van ons politieke bedrijf. Wij doen daar al lang niet meer aan. Wij doen aan debatjes, pingpongwedstrijden, met meningen die klaar liggen.

Maar nu, na deze verkiezingen, hebben we dankzij ons gefragmenteerde parlement ineens een prachtige kans om eindelijk in de Tweede Kamer zelf aan politieke meningsvorming te gaan doen. Daar is natuurlijk wel iets meer voor nodig dan alleen een gefragmenteerd parlement. Maar zo’n meerstemmig gezelschap kan wel helpen.

Laten wij als publiek onze politici dan ook helpen. Laten we ze niet afrekenen op de besluiten die ze nemen. Wij willen immers ook niet op onze stem afgerekend worden, als die ingeperkt wordt tot het eenmaal per vier jaar inkleuren van een vakje. Daar hebben we onze stem niet voor! We hebben een stem om dóór te praten, om te blijven formuleren wat onder woorden gebracht moet worden, iedere dag opnieuw. Net als onze politici.

Meningsvorming – ook collectieve, politieke meningsvorming – is een belangrijk proces. Daarvoor is het in Nederland de hoogste tijd. En de kwaliteit van dat proces moeten we niet willen afmeten aan de kwaliteit van de besluitvorming. Besluiten zijn immers slechts tijdelijke onderbrekingen van dat andere, veel tragere proces: collectieve soul-searching.