Ik vind het één van de meest karakteristieke beelden van het menselijk bestaan: iemand in een roeiboot, met zijn rug naar de toekomst, het spoor overziend dat hij tot dan toe door het water getrokken heeft. Het past bij het gezegde dat het leven vooruit geleefd wordt, maar achteruit begrepen. De spontaniteit van onze eerste indruk of onze eerste impuls gaat aan de beslistheid van ons begrip of ons definitieve oordeel vooraf. En dat blijft. Altijd. Met iedere riemslag komen we in nieuw vaarwater dat we nog niet overzien totdat we ons spoor er doorheen getrokken hebben. 

Omdat ik op deze manier naar het menselijk bestaan kijk, zie ik een bijzondere rol weggelegd voor moed en tragiek, net als voor hoop en berusting. Moed, omdat je met iedere riemslag vooruit komt, een ongewisse toekomst tegemoet. Tragiek, omdat je achteraf pas begrijpt wat je beter had kunnen doen. Hoop, omdat je van je fouten leert en daardoor voortaan beter koers zult kunnen houden. En berusting, omdat waar je ook terecht komt het leven uiteindelijk de moeite waard zal zijn.

Het beeld helpt me om verschillende levenshoudingen te karakteriseren, levenshoudingen die zich soms diep hebben genesteld in instituties en omgangsvormen. Kijk bijvoorbeeld op dit moment naar het coronavirus en naar de tweede golf die we proberen te voorkomen. Kunnen we leven met het idee dat onze samenleving een roeiboot is waarin wij achterstevoren een ongewisse herfst tegemoet varen? 

Ik zie genoeg mensen in de media die dat beeld verwerpen. Ik hoor volop mensen die hun zinnen hebben gezet op iets anders dan moed en hoop, mensen die menen dat we de tragiek van het bestaan behoren te kunnen vermijden en voor wie berusting klinkt als een slappe nederlaag. Zij willen geen regeringsleiders die moedig en hoopvol zijn, maar een overheid die zekerheid te bieden heeft. Die zekerheid zal voor sommigen de vorm aan moeten nemen van een op wetenschappelijke evidentie gebouwd beleid. Test – trace – isolate.

Als je experts wantrouwt, zal je overigens liever een regering hebben die met harde hand handhaaft. Wat dan precies hoe gehandhaafd moet worden, zal voor ons als roeiers in de boot onduidelijk en willekeurig blijven. We weten immers gewoon nog te weinig van het virus en van hoe het virus onder mensen huishoudt. In dit soort stemmen hoor ik dan ook vooral de moed der wanhoop en een gemakkelijke klacht aan het adres van onze overheid die zogenaamd een zwabberkoers vaart.

Er zijn er ook die hun eigen moed – of die van anderen – verwarren met overmoed. Ons kan niets gebeuren. Natuurlijk, de lijn tussen moed en overmoed is soms dun, fascinerend genoeg soms even dun als de lijn tussen moed en lafheid. Dat hoort bij moed, bij roeiers die achterstevoren in een boot zitten, die hun leven achteruit begrijpen. Het smalle spoor van de moed, laverend tussen lafheid en overmoed, wordt terugziend pas duidelijk. Precies dat is de tragiek van ons bestaan. 

Die tragiek zit hem niet zo zeer in catastrofale rampen zoals de verschrikkelijke explosie in Beiroet, maar juist ook in het kleine ongemak, dat je niet kunt weten of je overmoedig bent als je het niet zo nauw neemt met die anderhalve meter, of dat je juist laf bent als je die anderhalve meter bloedserieus neemt.

Voor wie teveel berusting ziet in de oude man die op kalm water geniet van het avondzonnetje heb ik nog een tweede beeld dat wellicht beter past bij onze haastige samenleving. In dit tweede beeld kun je ook de hoop en de moed zien zitten, als een wat fragiele stuurvrouw, de blik naar voren, hopend dat haar stem hoorbaar zal zijn tussen al dat geweld van zoveel roeiers.