Je hebt soms van die kinderen die het eigenlijk allemaal overkomt. Zomaar ineens hebben ze slaande ruzie, staan ze met modderlaarzen in de woonkamer of doen ze een plas in hun broek. Ook voor hun gelden de gevleugelde woorden van Miss Anscombe, “Ik doe wat gebeurt”, maar het lijkt er soms verdacht veel op dat er in hun gedrag vooral sprake is van gebeuren, en nauwelijks van doen.
Ik schreef in 1999 een overzicht van hoe er in de Anglo-Amerikaanse filosofie nagedacht wordt over het onderscheid tussen dat wat je doet en dat wat je overkomt. Dat overzicht werd door Peeters Publishers te Leuven uitgegeven onder de titel Drie modellen van het menselijk handelen. Het boekje is allang uitverkocht, maar wordt nu hier, met toestemming van de uitgever, als PDF vrij beschikbaar gesteld.
Het gaat om deze drie modellen:
( 1) handelingen worden verricht door actoren
(2) handelingen zijn gebeurtenissen
(3) handelingen zijn sociale fenomenen
In de bespreking van het eerste model ligt de nadruk op de zelfstandigheid van de actor en op de structuur en de functie van praktische redeneringen. In de bespreking van het tweede model wordt tegen de achtergrond van naturalisme en determinisme nader ingegaan op het probleem van mentale veroorzaking. En in de bespreking van het derde model wordt handelen vergeleken met toneelspelen, waarbij er aandacht wordt besteed aan de problematiek van het regelvolgen, en aan de problematische relatie tussen het sociale en het normatieve. Dit derde model – het dramaturgisch model – is sindsdien een steeds grotere rol gaan spelen in mijn publicaties. Het speelt een hoofdrol in zowel Laat je niets wijsmaken als in Gevormd of vervormd?
Het boekje uit 1999 is een echte inleiding die ook als tekstboek gebruikt zou kunnen worden. Ik probeer een toch tamelijk complex vakgebied met veel voorbeelden toegankelijk te maken. Daarbij probeer ik vooral ook een filosofische houding aan te wakkeren: als lezer ga je begrijpen waarom de vragen belangrijker zijn dan de antwoorden.