Laten we doen wat de bedoeling is voor eerlijke kansen in het onderwijs is het verslag van wat in december 2019 uit pure nood begon. Die maand sloten 16 basisscholen van de Stichting Westelijke Tuinsteden gedurende een week de deuren omdat ze gewoon even de tijd nodig hadden om na te denken over hoe ze om zouden kunnen gaan met het serieuze en aanhoudende lerarentekort. Deze Week van de Onderwijs Kwaliteit – de WOK-week – trok veel aandacht, ook nationaal, van ouders, van de pers, van de Onderwijsinspectie, van het Ministerie van OCW, van de gemeente. Uit de WOK-week kwamen twee heldere oproepen voort:

we moeten terug naar de bedoeling van het onderwijs

het onderwijs heeft de steun van de hele samenleving nodig

Doordat Nieuw-West er organisatorisch behoorlijk goed voor stond – de 16 scholen waren in de tien voorgaande jaren uitgegroeid tot een sterk van elkaar lerend collectief – was er sprake van een infrastructuur waarin deze heldere oproepen goed verstaan konden worden. 

In de greep van een tegenstelling

Van den Eerenbeemt en Middelbeek laten overtuigend zien dat als je de vraag naar de bedoeling van het onderwijs serieus stelt, je twee tegenover elkaar staande visies ziet. Die visies blijven vaak impliciet, waardoor spraakverwarring en polarisatie ontstaan die op velen een verlammend effect hebben. Enerzijds bestaat het beeld van de prestatieschool die goed lijkt te passen in een prestatiesamenleving. Anderzijds bestaat het beeld van de inclusieve leergemeenschap voor het hele kind, waarin het onderwijs fundamenteel om menswording draait. ‘Menswording’ is de term waarmee de auteurs de drie doeldomeinen van Biesta (kwalificering, socialisering en persoonsvorming) samenpakken en het onderwijs er één overkoepelende, brede bedoeling mee geven. De auteurs noemen verschillende redenen waarom de prestatieschool haar langste tijd gehad heeft en waarom de transitie naar een inclusieve, op menswording gerichte leergemeenschap onvermijdelijk is. 

Voor het succes van het experiment in Nieuw-West is deze duiding in termen van een onontkoombare historische ontwikkeling overigens niet eens zo van belang. De Stichting Westelijke Tuinsteden heeft zelf gewoon met overtuiging gekozen voor het ontwikkelen van een inclusieve leergemeenschap voor het hele kind. Binnen de ruimte die het huidige onderwijsbestel biedt, is daarom de tweede oproep van belang, een oproep gericht aan de wijkpartners in Nieuw-West. Het nuchtere besef dat er de komende jaren echt nog geen einde zal komen aan het lerarentekort, speelt hierbij een reële rol. Van die nood willen ze een deugd maken, en dat vind ik een geweldig streven, een streven dat getuigt van lef en liefde.

Een stolp over de wijk

De Stichting Westelijke Tuinsteden had het geluk dat na de WOK-week de buitenwereld zich meldde, onder andere in de gedaante van de Maatschappelijke Alliantie. Gesprekken met deze organisatie leidde tot de oprichting van een aparte Onderwijs Alliantie die voor rust zorgt door een stolp over de vervolgontwikkeling heen te zetten. Het is een mooi beeld, een stolp. Die moet er voor zorgen dat het samen leren in de wijk een jaar of vijf de tijd krijgt om stevig en stabiel door te groeien, zodat de scholen samen met diverse wijkpartners onderwijs kunnen ontwikkelen dat door de hele gemeenschap gedragen wordt. Immers, it takes a village to raise a child. Leren gebeurt altijd, overal en van iedereen. 

De stolp moet er voor zorgen dat er gedurende vijf jaar voldoende budget is zonder dat er tijd verspild moet worden aan bureaucratische romplomp. In die vijf jaar zal de wijk drie projecten uitbouwen: een Talentenprogramma, een Mentorproject en een Talentenfabriek. En gedurende die vijf jaar zullen er onderzoekers meelopen, zodat al ontwerpend van feedback geleerd kan worden. 

Pak je rol

Ik hoop van harte dat Nieuw-West onder de stolp de rust en de kans krijgt om van de vervolgontwikkeling een succes te maken. Van den Erenbeemt en Middelbeek beseffen goed dat het daarvoor cruciaal is dat alle betrokkenen hun rol weten te pakken. Dat vraagt allereerst om het bekrachtigen van die nieuwe mentaliteit die zich ogenschijnlijk al behoorlijk goed gevestigd heeft in de teams van de betrokken scholen. Als onderwijsprofessionals zullen alle leraren zich duurzaam moeten kunnen openstellen om anderen welkom te heten en om zelf te blijven leren, van elkaar, maar ook van de ouders, van de kinderen, van ondernemers, ambtenaren, vakmensen, en van bestuurders, inspecteurs en politici. Maar ook al deze mensen zullen hun rol moeten pakken, en zullen moeten willen leren. Onderwijs is immers een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Daarom besluiten de auteurs hun boek met een serie oproepen aan al deze mensen en besluit ik deze bespreking met een oproep aan iedereen: Lees dit boek en laat je inspireren door dit lokale, verrassende, broodnodige onderwijsexperiment. Ook bij jou in de buurt liggen er kansen.

Ferd van den Eerenbeemt en Joke Middelbeek, Laten we doen wat de bedoeling is. Voor eerlijke kansen in het onderwijs. Uitgeverij Leuker.nu, 2021.