Bij mij gaan dan direct allerlei filosofische bellen rinkelen, omdat zo iemand blijkbaar veronderstelt dat er een verschil is tussen woorden en daden, dat al dat gepraat geen kwestie van doen is, dat praten één is, maar actie heel iets anders. Die kwestie op dat moment bespreekbaar willen maken met zo iemand als gesprekspartner, is natuurlijk vragen om moeilijkheden.

[Interruptie]

Net een paar uur nadat deze blog werd gepubliceerd, is Rusland Oekraïne binnengevallen. Over dingen doen met woorden gesproken! Het zijn Putin’s woorden geweest die deze oorlog werkelijkheid hebben gemaakt.

Maar wat dan? Hoe voorkom je dergelijke moeilijkheden? Hoe los je ze op? En moet ik me niet eens aangesproken voelen door de oproep “Geen woorden, maar daden!”?

Ja, uiteraard.

Maar ironisch en fascinerend genoeg bestaat die oproep zelf uit niet meer dan vier woorden. Dat vind ik dan weer leuk, en zo kom ik gelukkig steeds weer terug bij de clou die mij verzoent met mijn bestaan als filosoof: ik ben nu eenmaal iemand die dingen doet met woorden.

Het is een wonderlijk vermogen, onze taal. We zijn er als talige diersoort daadwerkelijk in geslaagd met woorden dingen te doen. Intrigerend. En dan gaat het niet alleen om het gebruik van taal om andere mensen dingen te laten doen. Natuurlijk kunnen we bevelen, instrueren, verleiden, manipuleren, straffen, belonen, aanmoedigen en uitnodigen. Er zijn heel veel woorden waarmee we anderen dingen kunnen laten doen. En natuurlijk zijn er ook woorden waarmee wij zelf dingen kunnen doen: beloven, vragen, afspreken, interpreteren, luisteren. Maar daarnaast zijn er ook een heleboel woorden waarmee we letterlijk dingen kunnen doen, woorden waarmee we letterlijk objecten, zaken kunnen maken, zoals de woorden in een recept, de woorden in een gedicht, een verhaal, een voorspelling, een belofte, een dreigement, een classificatie.

We kennen de rol van classificaties uit het werk van Ian Hacking. Hacking schrijft over het looping effect – kortweg een wat complexer soort self-fulfilling prophesy. Labels voor psychische stoornissen reorganiseren onze omgang met elkaar zodanig dat, bijvoorbeeld, iemand met als ADHD gelabelde verschijnselen een ADHD’er wordt. We zien een dergelijk looping effect – waarbij ons woordgebruik onze werkelijkheid transformeert – op dit moment bijvoorbeeld in de wazige sfeer van de in opkomst zijnde non-binariteit van menselijke geslachtelijkheid. Maar als je er eenmaal op gaat letten zie je het overal: het begrip voltooid leven creëert voltooide levens, zoals jaren geleden het begrip hufter de enorme toename van het aantal hufters in de hand heeft gewerkt. Kijk ook naar het gebruik van woke of wappie.

Deze wisselwerking tussen verschijnselen en begrippen is een bekende typisch filosofische thematiek, dominant aanwezig in de Grote Vragen van de Filosofie: kunnen we door te praten over wat nu precies solidariteit, vrijheid, gelijkheid, waarheid, kennis, enzovoort is, de realiteit van deze zaken in onze samenleving helpen realiseren?

Ja, dat kan. Zulk gepraat is immers daadwerkelijk ook een kwestie van doen.

Maar tegelijkertijd doemt dan toch altijd weer het dreigende verschil op tussen ‘alleen maar gepraat’ en echte actie. Quine schreef Word and Object.; Foucault Les mots et les choses. Er is een verschil.

Met woorden begin je niet veel tegen Russische kruisraketten. Tegelijkertijd zullen het toch ook alleen weer woorden zijn die een eind aan de oorlog zullen kunnen maken.

We zijn een complexe diersoort. We doen dingen met woorden. Daarom zijn er ook filosofen, of, zoals ik dat in Word zelf filosoof omschreef, daarom loont het de moeite om de filosoof in jou wakker te roepen. Want ons taalgebruik verdient kritische aandacht. Wat doen we nu precies met woorden? En wat doen die woorden met ons?

Daarover geef ik zo hier en daar lezingen en voordrachten. Ik hield daarvan op deze website altijd een agenda bij, maar dat is in onbruik geraakt sinds corona in maart 2020 heel het land stil legde en ik daardoor een tijdlang helemaal nergens meer voordrachten gaf. Nu we langzaam terecht komen in het post-corona tijdperk, wil ik mijn agenda weer gaan bijhouden. Omdat ik zo hier en daar dingen doe met woorden. Dingen die kritische aandacht behoeven. Dingen waar ik om geef.

[Dat ik mij op dit moment toch ook een beetje geneer voor mijn gefilosofeer, tegen de achtergrond van de oorlog in Oekraïne, hoort bij de dingen waar ik om geef. Ik begrijp er niets van, van oorlog. Gewoon helemaal niets.]