Stichting Agora verzorgt onderwijs in de Zaanstreek. Zij organiseren jaarlijks een congres “Leren aan de Zaan” voor al hun medewerkers. Voor dat congres hebben ze mij gevraagd iets over mijn onderwijsvisie te komen vertellen. Dat doe ik graag.

Geregeld merk ik dat mensen de titel van mijn boek over het onderwijs verkeerd onthouden. Ze denken dat het Gevormd of misvormd? heet. Alsof ik zou weten welke vorm onze kinderen zouden moeten krijgen. En alsof ik zou weten wanneer een ontwikkelingsproces mislukt is. 

Maar ons onderwijs vervormt ons wel en dat komt vooral doordat wij het leren isoleren van de rest van ons leven door er een bepaalde periode (onze jeugdjaren) en een bepaalde plek (het schoolgebouw) voor te reserveren. 

Laten we daarmee ophouden.Onszelf corrigeren doen we ons leven lang. Iedere vervorming is tijdelijk.

In Leusden is niet alleen de uitgever van mijn laatste boek (ISVW) gevestigd, maar ook het Zincafé, een “caféachtige avond waar mensen elkaar ontmoeten en van gedachten kunnen wisselen met een speciale gast uit de wereld van wetenschap, religie, kunst, cultuur of politiek.”

In dat Zincafé mag ik over mijn onderwijsvisie komen vertellen. Ik heb ze deze samenvatting gestuurd:

Het huidige onderwijsbestel vervormt onze menselijkheid, doordat het ons laat geloven (1) dat je eerst jarenlang moet leren voor je aan het maatschappelijk leven kunt meedoen; (2) dat kennisverwerving het best in kleine brokjes gebeurt waarbij je voortdurend toetst; (3) dat docenten onderwijzen en dat leerlingen daardoor leren; (4) dat diploma’s belangrijk zijn voor je gevoel van eigenwaarde; en (5) dat de kwaliteit van onderwijs bepaald kan worden aan de hand van de resultaten die het heeft.

Jan Bransen zal betogen dat dit stuk voor stuk onjuiste ideeën zijn die meer kwaad doen dan goed. Daarom is het hoog tijd dat we ons onder­wijs anders organiseren, zodat het ons wél ten goede komt, dat het vormt in plaats van vervormt.  In het primair onderwijs zal het dan vooral gaan om de ontwik­keling van het zelfvertrouwen, zodat kinderen hun stem durven roeren. Dat vraagt o.a. om het afschaffen van het té vroeg selectieve schooladvies. In het voortgezet onderwijs gaat het voor jongeren vooral om het leren verwerven van een positie waarin ze ertoe doen. Dat vraagt om onderwijs inen buiten de school. En daarna? Daarna is het tijd voor een ‘tussendecennium’, zodat jongeren de ervaring kunnen opdoen die ze nodig hebben voor het hogere onderwijs.

De Vereniging van Vrije Scholen organiseert een festival, het Waldorf100 festival. Zij hebben mij uitgenodigd om iets te komen vertellen over de rol van Bildung in het onderwijs. Dat zal ik doen aan de hand van een aantal belangrijke verschillen tussen het denken van Rudolf Steiner en van John Dewey.

Sommige zaken hebben een aard, een natuur. Mensen niet. Mensen hebben een geschiedenis. Zij doorlopen een traject in de tijd, een verkenning van wat mogelijk zou kunnen zijn. Die verkenning is begrensd, uiteraard, maar niet vooraf al – niet door een vast vertrekpunt en niet door een vaste bestemming. 

Juist omdat mensen een geschiedenis hebben, doordat zij een traject in de tijd afleggen, neemt onderwijs in het menselijk bestaan zo’n prominente plaats in. Dat moet dan wel een open vorm van onderwijs zijn: vrij onderwijs.

Het Filosofisch debatcafé De Verdieping in Assen heeft mij uitgenodigd om een inleiding bij hen te organiseren over waarheidsaanspraken en meningsverschillen.

Dat doe ik graag. Het zal een beetje een mengeling worden van thema’s uit Laat je niets wijsmaken (een pleidooi voor gezond verstand) en thema’s uit Gevormd of vervormd? (een pleidooi voor ander onderwijs).