Wanneer zou dat begonnen zijn, dat de angst ons is gaan beheersen?

Ik ben geen historicus en weet ook niet of we op dit moment al met genoeg afstand kunnen kijken naar dit soort grote maatschappelijke ontwikkelingen, maar dat de angst regeert zien we overal om ons heen.

Dat moet je dan wel durven zien, natuurlijk. Angst is een sluipmoordenaar, een meester in vermomming en misleiding. Angst die regeert ziet er niet uit als angst en haar werking ziet er niet uit als regeren. Wat zien we dan wel?

Een obsessie met controle en met preventie. Wantrouwen. Bezorgdheid. Behoudzucht. Terughoudendheid. Gebrek aan moed.

Dat gebrek aan moed speelt als ondeugd een gemene dubbelrol. Dat gebrek is niet alleen een uiting van angst, maar is er ook een schuilplaats voor, een vermomming van, waardoor de angst er voor zorgt dat hij niet ontdekt wordt. Want als het je aan moed ontbreekt, dan durf je je eigen angst natuurlijk niet onder ogen te komen. Dan zie je hem niet.   

Dat wreekt zich ook in die beroemde slogan dat regeren vooruitzien is. Want als de angst regeert, zie je alleen de dreiging. Die dreiging zie je dan als een reëel gevaar, niet als een functie van je eigen angst. Het gevolg is dat je op zekerheid gaat spelen, en dat brengt met zich mee dat je verantwoordelijkheid nemen gaat verwarren met verantwoording afleggen. Dat hoef ik alleen maar te noemen, denk ik, om hele volksstammen in afgrijzen mee te krijgen, omdat ik hiermee het pijnpunt raak van onze bange overheid. Van hoog tot laag is onze overheid een institutie geworden waarin er fundamenteel geen ruimte is voor het nemen van verantwoordelijkheid omdat heel het raderwerk draait om het afleggen van verantwoording. 

Begrijp me niet verkeerd. Ik hoop niet dat er een krachtige leider opstaat die de moed heeft om de verantwoordelijkheid te nemen ons van onze angst te bevrijden. Zo’n leider zou niet alleen ons, maar ook zichzelf, klem houden in de angst. Zolang wij gered willen worden, blijft de angst regeren. Nee, zoals de angst een systeemkenmerk is geworden en regeert door onze blik op de toekomst stilzwijgend te vertroebelen en ons improvisatietalent te verlammen, zo zal moed een systeemkenmerk moeten worden, een vanzelfsprekend, hoopvol, bevrijdend optimisme dat ons allemaal inspireert. We zullen een samenleving moeten worden waarin het voor iedereen vanzelfsprekend is dat er ruimte is om verantwoordelijkheid te nemen. We zullen een samenleving moeten worden waarin het besef is doorgedrongen dat het leven, al het leven, begint met en draait om onvoorwaardelijk vertrouwen. Omdat we er voor elkaar zijn. Tot de dood ons scheidt.

We moeten dat beeld van onszelf niet gretig willen omarmen. Bange mensen zijn geen geloofwaardige optimisten. We moeten eerst de angst durven loslaten. Dat zal niet makkelijk zijn. De bodem is nog niet in zicht. We zijn er immers wellicht nog niet eens aan toe onder ogen te durven zien dat de angst regeert. 

Want ja, wat dan…? 

Nee, hoor, gelukkig valt het wel mee. We kunnen nog gewoon barbecueën.