Zen.nl organiseert in Nijmegen een Zen filosofie week. Ze hebben mij gevraagd iets te komen vertellen over optimisme en mentale flexibiliteit. Ik zal het hebben over Leibniz en over zijn stelling dat dit de beste van alle mogelijke werelden is. Deze stelling lijkt over de wereld te gaan, over dat wat er werkelijk is, maar ik zal deze metafysische pretentie (die wat mij betreft overigens volkomen op zijn plaats is – mits goed begrepen) koppelen aan een psychologisch optimisme. Dat soort optimisme draait om het vermogen je te concentreren op een eigenschap die tendeert naar zijn optimum, maar tegelijkertijd de mentale flexibiliteit te behouden om je aandacht te richten op een andere eigenschap op het moment dat de eerstgenoemde eigenschap over zijn optimum heenschiet en omslaat in zijn tegendeel. Die omslag noem ik ironisch, omdat de boodschap dubbel is. Enerzijds is er de teleurstelling, omdat je een ultiem succes verwachtte, maar dat bleek niet ultiem, en bovendien geen succes. Maar anderzijds is er het enthousiasme omdat de mislukking jouw inzicht vergroot en je dus wel degelijk succes hebt en meer bent gaan begrijpen van de juiste maat die hoort bij het optimum.

Dit is allemaal buitengewoon abstract, maar ik zal het heel concreet presenteren aan de hand van het maken van een pannenkoekenbeslag. Als dat te dik is doe je er goed aan er meer water bij te doen. Maar als jouw aandacht zich dan versmalt en je denkt dat er niets belangrijker is op de wereld dan het toevoegen van water, dan zal het beslag te dun worden. De kwaliteit van het beslag slaat dan ironisch in zijn tegendeel om. Daarom doe je er dan juist weer goed aan je aandacht te richten op het toevoegen van meer meel. Zo tuimel je heen en weer van het toevoegen van meer water naar het toevoegen van meer meel en weer terug. En de kans is groot dat je aan het eind meer dan genoeg beslag hebt voor een heel weeshuis. Als dat de bedoeling niet was, heb je toch weer meer geleerd over het optimum. En bovendien kun je nu iedereen op een lekkere pannenkoek tracteren. Wel zo gezellig!